Η Πρωταΐτισσα του Αθωνα και η ιστορία της
Tὸ Ἅγιον Ὄρος, τὸ Περιβόλι τῆς Παναγίας, ὅπως ὀνομάσθηκε γιὰ πρώτη φορὰ ἀπὸ τὸν διάσημο ἐκεῖνο μοναχὸ Καισάριο Δαπόντε τὸν Ξηροποταμηνό, ἀποτελεῖ, κατὰ ἀρχαία παράδοση, κλῆρο τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. Ἡ προστασία καὶ ἡ φροντίδα τῆς Θεοτόκου ἀποδεικνύεται μὲ πολλὰ γεγονότα καὶ κυρίως μὲ τὶς θαυματουργικὲς Εἰκόνες Της, ≪τὰς ἀποτεθησαυρισμένας εἰς τὰς Ἱερὰς Μονὰς καὶ Σκήτας≫. Ἀλλὰ ἡ εἰκόνα τοῦ Ἄξιόν Ἐστι τοῦ Πρωτάτου, συγκεντρώνει τὸ ἐνδιαφέρον καὶ προσελκύει τὴν ἀναφορὰ ὅλων τῶν Μονῶν καὶ ὅλου τοῦ Ἁγιορείτικου κόσμου καὶ ἀποτελεῖ εὔνοια καὶ δῶρο τῆς Θεοτόκου καὶ γι’αὐτὸ καὶ παναγιορειτικὸ ὀφειλετικὸ προσκύνημα. Μὲ τὴν θαυματουργὴ αὐτὴ Θεομητορικὴ εἰκόνα, τὸ παλλάδιον τοῦ Ἁγιορείτικου μο-ναχισμοῦ, καθὼς καὶ μὲ τὴν ἱστορία καὶ τὴν παράδοση ποὺ τὴν συνοδεύει, ἀσχολεῖται ἡ παροῦσα ἐργασία.
. Ὁ δὲ ξένος ἐκεῖνος μοναχός, κάμνοντας ἄλλην ἀρχὴν τοῦ ὕμνου, ἔψαλλεν οὕτως・ ≪Ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς, μακαρίζειν σὲ τὴν Θεοτόκον, τὴν ἀειμακάριστον, καὶ παναμώμητον, καὶ μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν≫. Εἶτα ἐσύναψε καὶ τὴν Τιμιωτέραν μέχρι τέλους. Ἀκούσας δὲ ταῦτα ὁ ἐντόπιος μοναχός, ἐθαύμασε, καὶ λέγει πρὸς τὸν φαινόμενον ξένον. Ἡμεῖς μόνον ψάλλομεν ≪τὴν Τιμιωτέραν≫・ τὸ δὲ ≪Ἄξιόν ἐστιν≫, οὐδέποτε ἠκούσαμεν, οὔτε ἡμεῖς, οὔτε οἱ πρωτύτεροι ἀπὸ ἡμᾶς. Ἀλλὰ παρακαλῶ σε, ποίησον ἀγάπην, καὶ γράψον καὶ εἰς ἐμένα τὸν ὕμνον τοῦτον, διὰ νὰ τὸν ψάλλω καὶ ἐγὼ εἰς τὴν Θεοτόκον.
(Ἀπόσπασμα απὸ τὸ Ὑπόμνημα περὶ τοῦ θαύματος)
Καὶ ὁ φαινόμενος ξένος, φέρε μοι, τοῦ εἶπε, μίαν πλάκα. Ὁ δὲ μοναχὸς δραμών, εὗρε πλάκα, καὶ τοῦ τὴν ἔφερε. Λαβὼν δὲ ταύτην ὁ ξένος, ἔγραψεν ἐπάνω εἰς αὐτὴν μὲ τὸν ἑαυτοῦ δάκτυλον τὸν ρηθέντα ὕμνον, τὸ ≪Ἄξιόν ἐστιν≫. Καί, ὦ τοῦθαύματος! τόσον βαθέως ἐχαράχθησαν τὰ γράμματα ἐπάνω εἰς τὴν σκληρὰν πλάκα, ὡσὰν νὰ ἐγράφησαν ἐπάνω εἰς πηλὸν ἁπαλώτατον. Εἶτα λέγει τῷ ἀδελφῷ・ ἀπὸ τῆς σήμερον καὶ εἰς τὸ ἑξῆς, οὕτω νὰ ψάλλετε καὶ ἐσεῖς, καὶ ὅλοι οἱ Ὀρθόδο-ξοι. Καὶ ταῦτα εἰπών, ἔγινεν ἄφαντος・
(Ἀπόσπασμα απὸ τὸ Ὑπόμνημα περὶ τοῦ θαύματος)